લાફ્ટર વાઇરસ

ભિક્ષુક : એક ન્યુ આંત્રપ્રિન્યોર!

- હર્ષદ પંડ્યા ‘શબ્દપ્રીત’

ભિખારીની રાશિ ધન, પણ માણસ નિર્ધન!

લક્ઝુરિયસ આરામની દૃષ્ટિએ ભારતનો ભિક્ષુક અતિશ્રીમંત છે. મોટા-મોટા ઉદ્યોગપતિઓને પણ ઈર્ષા આવે એટલી પ્રસન્નતાથી એ હસી શકે છે અને વગર બેડરૂમે એ સ્વસ્થ મનથી ઊંઘી પણ શકે છે. રોજ સવાર પડે ને ‘ક્યાં કપડાં પહેરવાં?’ એવી એને કોઈ જ ચિંતા નથી. ‘કપડાં બસ પહેરવાં.’ એ જ એનો નિર્મોહી અને ઉપકારક સ્વભાવ. કપડાં કદાચ ફાટેલાં હોય તો પણ એનું ટેન્શન એને હોતું નથી. જોનારને પોતાની ઇજ્જત વહાલી હોય – અને સમજીને એકાદ બે કપડાંનું દાન કરે... તો, સ્વીકારી લઈ, પેલા જોનારની ઇજ્જત સાચવી લેવામાં એ ઘણો જ ઉદાર છે.

ભિખારીઓની ભીખ માગવાથી મેથડમાં, આઝાદી પછી, થોડું પરિવર્તન જરૂર આવ્યું છે. આમ તો પ્રાચીન ભારતનો ભિક્ષુક મંદિરની સામે કે એની આજુબાજુ બેસીને શ્રદ્ધાળુઓની શ્રદ્ધાને સંકોરતો-સંકોરતો શાંતિથી ભીખ માંગતો, ભગવાનને સાક્ષીમાં રાખીને! પણ મારે વાત કરવી છે આઝાદ ભારતના મૉડર્ન અને લેટેસ્ટ ભિખારીઓની.

આજનો ભિખારી એના ક્ષેત્રનો માસ્ટર જરૂર થઈ ગયો છે. ભીખ કઈ રીતે, કોની પાસે માગવી અથવા તો હાથ લંબાવ્યા વગર જ સામેના માણસને પોતાને જ ભીખમાં કંઈક આપવાનું મન થાય તે માટે એને મેન્ટલી કેવી રીતે પ્રિપેર કરવો ઇન્સ્પાયર કરવો, કેવી રીતે ઍન્કરેજ કરવો એ, એ સારી રીતે શીખી ગયો છે. ગઈકાલનો ભિખારી ભીખ આપનારનો આભાર માનતો, પણ આજનો ભિખારી પોતે આભાર નથી માનતો પણ પેલાને આભારવશ જરૂર કરી દે છે. હવે એને કોઈ નાનાં મોટાંમંદિરોની આજુબાજુ ઊભા રહીને ભીખ માગવાનું પસંદ નથી. ભીખ માગવા માટેનું લૉકેશન એણે બેગર્સ મૅનેજમૅન્ટના ફન્ડામેન્ટલ સિદ્ધાંત પ્રમાણે બદલી નાખ્યું છે. એને હવે મંદિર પાસે કે એની આજુબાજુ બેસીને ભીખ માગવાનું આર્થિક સાહસ કરવામાં જોખમ લાગે છે. પોતાના કરતાં એને સામેનાની ચિંતા વધારે હોય છે અને એટલે જ તો એ ત્યાં નહીં બેસીને મંદિરે આવતા-જતા શ્રદ્ધાળુઓની શ્રદ્ધાને જાળવી લે છે. શ્રદ્ધાળુઓને ક્યારેય એવું નહીં લાગવું જોઈએ કે ‘તો પછી, અમારામાં અને મંદિરની બહાર બેઠેલા આ ભિખારીઓમાં શો ફેર?' શ્રદ્ધાળુઓની શ્રદ્ધાને ઠેસ નહીં પહોંચાડવી એ જ એનો ભીખમંત્ર છે.