એટેન્શન ઇકોનોમી : ધ્યાન ખેંચવાનો ધંધો

જ્યારે આપણે કોઈ વસ્તુ, વ્યક્તિ, ઘટના કે બાબત પર ધ્યાન આપીએ ત્યારે એટલી વાર પૂરતું આપણું અસ્તિત્વ જે-તે વસ્તુમય બની જાય છે. એની સાથે કોઈ સ્ટ્રોન્ગ લાગણી જોડાઈ જાય છે

- સ્પર્શ હાર્દિક

આધ્યાત્મિક સંદર્ભમાં વાત કરીએ તો ધ્યાન અત્યંત અગત્યની ક્રિયા કે સ્થિતિ છે એવું આપણને જ્ઞાન છે. સાંસારિક જીવનમાં દરેક ઉંમરે ધ્યાન રાખવું, ધ્યાન આપવું કે ધ્યાન ખેંચવું સમાજમાં સર્વાઇવલ માટે જરૂરી બની રહે છે. બાળકના પ્રારંભિક વિકાસ દરમિયાન તેની ઇન્દ્રિયો બરાબર વર્ક કરે છે કે નહીં, એ ચકાસવા માટે અવાજો, રંગો અને ચિત્રો વડે એનું ધ્યાન ખેંચવામાં આવતું હોય છે. બાળક પણ નાની ઉંમરેથી સમજતું થઈ જાય છે કે મોટેરાઓનું ધ્યાન ખેંચવા માટે જાતભાતની ક્રિયાઓ કરવી પડશે. અમીર કે ગરીબ, માણસ ચાહે જે પણ પ્રકારનો હોય, ધ્યાન એની એક અજોડ મૂડી છે અને સૌને સપ્રમાણ મળી છે. સાચી જગ્યાએ લાગે તો ધ્યાન તેને સંસારમાંથી તારી પણ શકે અને ખોટી જગ્યાએ લાગે તો ડૂબાડી પણ શકે. સામાન્ય મનુષ્યના ધ્યાન જેવી વસ્તુને પણ મૉડર્ન મૂડીવાદ મોનેટાઇઝ કરી શક્યું છે, અર્થાત્ માણસના ધ્યાનની રોકડી કરવામાં એણે ફતેહ મેળવી છે. એક રીતે સારી વાત પણ છે કે સામાન્યમાં સામાન્ય માણસના ઍટેન્શનની પણ હવે એ દુર્લભ વસ્તુ હોય એમ કદર થાય છે!

મેડિટેશન માટે પણ આપણે સામાન્ય રીતે ધ્યાન શબ્દ વાપરીએ છીએ અને ઍટેન્શન માટે પણ. આપણે બંને વચ્ચેનો ભેદ જાણીએ જ છીએ. ‘ઍટેન્શન’ અર્થ સાથે મેળ ખાતો ધ્યાનનો સમાનાર્થી એકાગ્રતા લઈ શકાય. અંગ્રેજીમાં ‘પૅ ઍટેન્શન’ એમ કહેવાય છે. પ્રેમ વહેંચી શકાય અને એમ કરવાથી ઓછો ન થાય, પણ ઍટેન્શન વૅ કરવાનું એટલે કે ચૂકવવાનું છે અને જ્યારે કોઈને કશું ચૂકવવું પડે ત્યારે માણસ પાસેથી એ ઓછું થાય. ઍટેન્શન જથ્થા કે સંખ્યામાં ગણી ના શકાય એટલે જે ઓછું થાય છે એ સમય છે એમ સમજવું પડે. એ સાથે, જ્યારે આપણે કોઈ વસ્તુ, વ્યક્તિ, ઘટના કે બાબત પર ધ્યાન આપીએ કે ચિત્તને એકાગ્ર કરીએ ત્યારે એટલી વાર પૂરતું આપણું અસ્તિત્વ જે-તે વસ્તુમય બની જાય છે. એની સાથે કોઈ સ્ટ્રોન્ગ લાગણી જોડાઈ જાય છે.

માનસશાસ્ત્રી અને અર્થશાસ્ત્રી હર્બર્ટ સીમન