પ્રાકૃતિક ખેતી કરનારા ખેડૂતોના અનુભવો શું કહે છે?

વધુ પડતાં રાસાયણિક ખાતરના ઉપયોગના કારણે જમીન ખૂબ જ કડક અને સખત થતી ગઈ અને તેની ફળદ્રુપતા ધીમે ધીમે ઘટતી જતી હતી. તેના કારણે વરસોવરસ ખેતીનો ખર્ચ વધતો ગયો રાસાયણિક ખેતીમાં ખેતરની જમીનની ફળદ્રુપતા વરસોવરસ ઘટતી જાય છે, જ્યારે પ્રાકૃતિક ખેતીમાં તેની ફળદ્રુપતા ઘટવાના બદલે પ્રમાણમાં જળવાઈને પછી ધીમે ધીમે વધતી પણ જાય છે

હવે જ્યારે પ્રાકૃતિક ખેતી આટલી સરળ અને લગભગ નહિવત્ કહી શકાય તેવા ખર્ચ સાથે થતી હોય ત્યારે સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ છે કે આ પ્રાકૃતિક ખેતી ખરેખર ખેડૂત માટે આર્થિક દૃષ્ટિએ અથવા તો કૃષિ ઉત્પાદકતા વધારવાની દૃષ્ટિએ કેટલી લાભદાયી છે.? ગુજરાતમાં છેલ્લાં પાંચેક વર્ષમાં હજારો ખેડૂતો સફળતાપૂર્વક પ્રાકૃતિક ખેતી કરતા આવ્યા છે. તેમના જો અનુભવો આપણે ધ્યાનમાં લઈએ તો એ વાત સ્પષ્ટ થાય છે કે જેનો આપણે શરૂઆતમાં ઉલ્લેખ કર્યો છે તે તમામ પ્રકારે પ્રાકૃ તિક ખેતી ખેડૂત અને સમગ્ર કૃષિ ક્ષેત્ર માટે રામબાણ ઉપાય સિદ્ધ થઈ રહી છે. આપણે તેને અહીં કેટલાંક ચોક્કસ ઉદાહરણો સાથે સમજવાનો પ્રયાસ કરીશું.

માણસા તાલુકાના પારસા ગામના આત્મારામભાઈ પ્રજાપતિનું કહેવું છે કે તેઓ છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી પ્રાકૃતિક ખેતી અંતર્ગત ઘઉંની સફળતાપૂર્વક ખેતી કરી રહ્યા છે. તેઓનો અનુભવ તો એવું કહે છે કે જ્યારે તેઓ રાસાયણિક ખેતી કરતા હતા ત્યારે શરૂઆતમાં ઉત્પાદન તો મળતું, પરંતુ પાછળથી ધીમે ધીમે ઘટવા લાગ્યું, ખર્ચ પણ વધતા ગયા, ત્યારે હેક્ટરે દવા ખાતર સાથે અંદાજે રૂપિયા ૬૦૦૦૦-૬૫૦૦૦ જેટલો ખર્ચો થતો હતો, છતાં પણ પૂરતું ઉત્પાદન આવે નહીં. ખર્ચ કાઢતા માંડ ૧૫૦૦૦ રૂપિયા બચે. રાસાયણિક ખેતીમાં આર્થિક દૃષ્ટિએ નુકસાનથી તેઓ છેલ્લાં પાંચેક વર્ષથી રાસાયણિક ખેતીના બદલે પ્રાકૃતિક ખેતી અંતર્ગત ઘઉંના વાવેતર તરફ વળ્યા તો તેમાંથી તેમના કહેવા પ્રમાણે પ્રાકૃતિક ખેતીમાં ઘઉંની ખેતીમાં સારું એવું વળતર મળે છે. ભાવ પણ સારા મળે છે. નફા ખોટની વાત કરતાં તેઓ કહે છે કે, રાસાયણિક ખેતીમાં અડધા હેક્ટરમાં રૂ. ૨૫૦૦૦નો ખર્ચ થયેલો અને માંડ રૂ.૧૦૦૦૦નું વળતર ઘઉંની ખેતીમાં મળ્યું. જ્યારે પ્રાકૃતિક ખેતીમાં પહેલા જ વર્ષે પાંચ હજારનું વેચાણ થયું અને અંદાજે રૂ. ૩૮૦૦૦ જેટલો નફો થયો.

આમ પ્રાકૃતિક ખેતીમાં રાસાયણિક ખેતી અંતર્ગત ઘઉંની ખેતીમાં અડધા હેક્ટરમાં રૂ. ૧૦,૦૦૦ ની સામે રૂ. ૩૮૦૦૦નો ચોખ્ખો નફો થયો. મૂળ વાત એ છે કે પ્રાકૃતિક ખેતીમાં ઘઉંનું ઉત્પાદન તો વધ્યું તેની સામે ખર્ચો પણ ઘટ્યો અને એના જ કારણે નફાનું પ્રમાણ વધી ગયું.