નેવર લેટ મી ગો: જીવનના અર્થની તલાશ

મૃત્યુ કે સીમિત આયુ જેવું સત્ય સતત આપણા માથે ઝળંબતું હોવા છતાં આપણને એની અનુભૂતિ ક્યારેય રાતોરાત નથી થતી, પરંતુ ટીપે ટીપે એ સત્ય આપણા અસ્તિત્વમાં પ્રસરતું રહે છે. આ સત્ય મહત્ત્વની ક્ષણોમાં વાગે ત્યારે એક તીવ્ર લાગણી ઉદ્ભવે છે

- સ્પર્શ હાર્દિક

દાર્શનિકો કે ઉચ્ચ બુદ્ધિક્ષમતા ધરાવતાં સુખી લોકોથી લઈને જિંદગીની હાડમારીમાં પીસાતાં છેવાડાના લાચાર માનવી સુધી દરેકને જીવનના અર્થ અંગે પ્રશ્ન થયા જ કરે છે. ઘણાને જીવનનો કશો અર્થ સમજાતો નથી અને ઘણા આત્માની આ લોકમાં ટૂંકી મુસાફરી એટલે જીવન એવું જ્ઞાન પામે છે. સેંકડો લોકો એમ પણ માને છે કે જીવનમાં અર્થ પૂરવાની, એને અર્થસભર બનાવવાની જવાબદારી મનુષ્યની પોતાની છે. ઑફ કોર્સ, આ બધી ચર્ચામાં સતત દીવા જેવી સ્પષ્ટ વાત એ કે સમયના વિશાળ પટ પર જીવન ક્ષણભંગુર છે અને મૃત્યુ નામની હકીકતને સૌ કોઈએ અંતે ભેટવાનું જ છે. અત્યંત નિરાશાવાદી માણસને મૃત્યુની હકીકત તીવ્ર રીતે ગળે વળગી પડી હોય તો જીવવામાં ખાસ રસ રહે નહીં, કિન્તુ આશાવાદી માણસ જીવન ભલે ટૂંકું હોય, પણ એમાંથી કંઈક પામીને અથવા કંઈક આપીને જવાની શુભ ભાવના ધરાવતો હોય છે.

સીમિત જીવનમાં એના અર્થની તલાશ કરતી એક નવલકથા ‘નેવર લૅટ મી ગો’ના લેખક કાઝુઓ ઇશિગુરોને ૨૦૧૭નું સાહિત્યનું નોબેલ પારિતોષિક પ્રાપ્ત થયેલું. કથા આકાર લે છે એવા કાલ્પનિક ભૂતકાળમાં, જ્યાં ઇંગ્લેન્ડમાં માણસોનું ક્લૉનિંગ કરવું કાયદેસર છે. ક્લૉનિંગથી જન્માવેલાં બાળકોને સમાજથી દૂર રાખીને અલાયદી શાળાઓમાં ઊછેરવામાં આવે છે અને તેઓ એક નિશ્ચિત પુખ્ત વયના થઈ જાય ત્યારે, સામાન્ય રીતે જન્મેલા લોકો માટે તેમણે અંગદાન કરીને અંતે મૃત્યુ પામવાનું છે. આવા લોકો માટેનો શબ્દ છે, ડોનર યાને દાતા. વિચાર સાયન્સ ફિક્શનની કૅટેગરીનો છે, પણ નવલકથા એવી સાયન્સ ફિક્શન નથી. ક્લૉનિંગ દ્વારા મનુષ્યો જન્માવવાનો નૈતિક અધિકાર મૉડર્ન મનુષ્યોને છે કે નહીં એવી ચર્ચામાં પણ કાઝુઓ ઇશિગુરો પડતા નથી. એમને રસ છે આ વિચારને ખોતરવામાં શાશ્વત નહીં એવા જીવનનો અંત નિશ્ચિત જ છે એ સત્યને આપણે કેવી રીતે જોઈએ, સમજીએ અને સ્વીકારીએ છીએ?