મખમલી અવાજના અમર ગાયકઃ મુકેશ

મુકેશે પહેલાં તો ગાયન ક્ષેત્રે કારકિર્દી બનાવવાનું વિચાર્યું સુદ્ધાં નહોતું, પરંતુ રાજ કપૂરને મુકેશના અવાજમાં અસાધારણ પ્રતિભા દેખાઈ અને મુકેશ એમનાં ગીતોનો અવાજ બની ગયા હતા. રાજ કપૂર કહેતા કે, મુકેશનો અવાજ મારો આત્મા છે

- નંદિની ત્રિવેદી

ઇક દિન બિક જાયેગા માટી કે મોલ

જગ મેં રહ જાયેગે પ્યારે તેરે બોલ

ફિલ્મી ગીતોના ચાહક હશો તો તમે એ વાતની નોંધ લીધી જ હશે કે ગાયક મુકેશનાં મોટા ભાગનાં ગીતો ખૂબ લોકપ્રિય થયાં છે. લગભગ બાર ભાષામાં ગાયેલાં એમનાં ગીતોમાં ગુજરાતી ભાષામાંય એમણે એક એકથી ચઢિયાતાં ગીતો ગાઈને ગુજરાતી પ્રજાને એમની ચાહક બનાવી દીધી હતી. ‘હે તને જાતાં જોઈ પનઘટની વાટે’, ‘ઓ નીલ ગગનના પંખેરું’, ‘પંખીડાંને આ પીંજરું’, નજરના જામ છલકાવીને ચાલ્યાં ક્યાં તમે.. જેવાં ગીતો એક સમયે ગુજરાતીઓનાં ઘર-ઘરમાં ગૂંજતાં હતાં!

ભારતના સર્વોચ્ચ ગાયકોમાં જેમનું સ્થાન અગ્રક્રમે આવે એ મુકેશનું આ જન્મશતાબ્દી વર્ષ છે. ૨૨ જુલાઈ, ૧૯૨૩ મુકેશચંદ માથુરનો જન્મ દિવસ તથા ૨૭ ઑગસ્ટે પુણ્યતિથિ. એટલે આ અમર ગાયકની કેટલીક રસપ્રદ વાતો યાદ કરીએ.

મુકેશનાં ગીતોની લોકપ્રિયતાનાં કારણો હતાં એમના ભાગે આવેલાં ઉત્તમ સ્વરાંકનો, ગળાની મીઠાશ અને ત્રીજું મહત્ત્વનું કારણ તેમના અવાજમાંથી કુદરતી રીતે પ્રગટ થતું દર્દ. શ્રોતાઓના મર્મને સ્પર્શવાનું સામર્થ્ય એમની પાસે હતું. દુઃખના ઊભરા ઠાલવવાની ભાવુકતા હતી, તેમ જ ભગ્ન હૃદયની વ્યથા વ્યક્ત કરવાની તાકાત હતી. તેમના દર્દીલા અવાજે કંઈ કેટલાંયને ગીત સાંભળતી વખતે રડાવ્યા હશે! એમનો સ્વર ભલે અનુનાસિક કહેવાતો, કેટલાકને એમના અવાજની મર્યાદાઓ દેખાતી હતી, છતાં મુકેશે યાદગાર ફિલ્મી ગીતો ઉપરાંત જિયેંગે મગર મુસ્કુરા ના સકેંગે’, ‘તેરે લબોં કે મુકાબિલ ગુલાબ ક્યા હોગા' જેવાં ઉત્તમ ગૈરફિલ્મી ગીતો તથા ‘ચાલતો રહેજે’, ‘મૈત્રીભાવનું પવિત્ર ઝરણું’, ‘પંખીડાંને આ પીંજરું’, ‘આજ ખરું અવતરવાનું ટાણું’, ‘ઓ નીલ ગગનના પંખેરું’ જેવાં ચિંતનાત્મક ગુજરાતી ગીતો તેમ જ નજરના જામ...જેવાં રોમૅન્ટિક ગીતો ગાઈને શ્રોતાઓને રીઝવ્યા છે.

‘ગાયે ચલા જા’ પુસ્તકમાં લેખક શિરીષ કણેકરે એક સરસ કિસ્સો વર્ણવ્યો છેઃ