ક્રિએટર ઇકોનોમીઃ કળા અને વેપારનો સંગમ

ત્રાવણકોરના રાજવી રાજા રવિ વર્માના પેટ્રન હતા. મેડિચી ઘરાનાનું આર્થિક પીઠબળ મળવાથી માઇકલ એન્જેલોએ અભૂતપૂર્વ સર્જન કરેલું. આધુનિક યુગમાં ઓનલાઇન પ્લૅટફૉર્મને કારણે કળા અને વેપારના સંગમ જેવી ક્રિએટર ઇકોનોમી સર્જાઈ છે.

- સ્પર્શ હાર્દિક

પહેલાંના સમયમાં રાજા-મહારાજાઓ પોતાના આશ્રય તળે કળાકારોને સાચવવામાં ગૌરવ લેતા હતા. કળાના કદરદાન ધનાઢ્યોની સહાયથી ફક્ત કળાની જ ઉપાસના કરી ચિત્રકાર, સંગીતકાર, શિલ્પકાર, કથાકાર, નૃત્યકાર, ઇત્યાદિ જીવતા. અંગ્રેજીમાં આવા આશ્રય, સંરક્ષણ કે ઉત્તેજન માટે ‘પેટ્રનૅજ' શબ્દ છે. પેટ્રન પેટ્રિઑન યાને આશ્રયદાતા, પુરસ્કર્તા, પ્રોત્સાહક. જટિલ અને ભવ્ય નિર્માણોના પુરાવાઓ કે અવશેષ જોઈએ તો વિચાર આવે કે પ્રાચીન ભારતમાં ઉદાર દાતાઓએ સારી એવી સંપત્તિ સ્થાપત્ય અને શિલ્પ નિર્માણ પાછળ વાપરી હશે. અશોક કે અકબર જેવા રાજાઓના દરબારમાં વિવિધ વિદ્યાઓમાં પારંગત રત્નો કે જ્ઞાનીઓનો સમાવેશ થતો, એવી પ્રચલિત વાતોથી આપણે પરિચિત છીએ. અઢારમી સદીમાં જીવી ગયેલા નૈનસુખ ઉત્તર ભારતની પહાડી ચિત્રકળાના નોંધપાત્ર સર્જક ગણાય છે, જેમને જસરોટાના ડોગરા રાજવંશના બળવંત સિંહે આશ્રયમાં લીધેલા. ત્રાવણકોરના રાજવી ચિત્રકાર રાજારવિ વર્માના પેટ્રન હતા. પંદર-સોળમી સદીના ઇટાલીમાં નવજાગૃતિના કાળમાં ઘણાં વૈભવી કુટુંબોના પ્રોત્સાહનથી કળા ક્ષેત્રે જાણે નવી વસંત બેઠી હતી. બૅન્કિંગ ક્ષેત્રમાં પ્રભાવી મેડિચી ઘરાનાનું આર્થિક પીઠબળ મળવાથી માઇકલ એન્જેલોએ અભૂતપૂર્વ સર્જન કરેલું. લિઑનાર્ડો ડા’ વિન્ચીનું પેટ્રન હતું સ્ફોર્ઝા ઘરાનું.

પેટ્રન પરંપરા પાછળ મૂળ વિચાર એવો રહેલો કે કળામાં જીવ રેડી દેનાર મનુષ્ય કેમ કમાવવું અને ગુજરાન ચલાવવું, એવા વ્યાવહારિક વિષયોમાં વ્યસ્ત ન રહે અથવા એને એમાં ગતાગમ ન પડે એટલે એ બાબતોની ચિંતા કોઈ બીજું ઉપાડી લે. મા સરસ્વતીની કૃપા જેવી કળાને કાયમ લક્ષ્મી માતાનો સંગાથ મળતો આવ્યો છે. અપવાદ સિવાયના કિસ્સાઓમાં વિવિધ ક્ષેત્રની કળાઓ સદીઓથી મોટે ભાગે આ રીતે જ પાંગરીને જળવાતી રહી છે.